Auteur: Isabel

In opdracht van Gemeente Almere, 2021

‘De leegte en de aard van het gebied biedt ruimte voor herinnering en daarin zit ook de cultuurhistorische waarde. Het gaat om een later aangelegd stukje dijk, aangekoekt aan het vaste land maar herkenbaar als dijk. Het herinnert aan het ontstaan van het Zuiderzeestadje “Almere Haven”, de ongebruikelijke doorbraak van de oorspronkelijke dijk en de aanleg van de binnenhaven. Het centrum van Almere Haven heeft dat zelf niet of nauwelijks terwijl het karakter van dit havenstadje bijdraagt aan de identiteit van totaal Almere’, aldus Erfgoedvereniging Heemschut, in een brief aan het college van burgemeester en wethouders van Almere met de vraag om de kop van het Havenhoofd in Almere Haven als monument aan te wijzen. Aanleiding voor de noodkreet van Heemschut waren de plannen om een appartementencomplex op het Havenhoofd te bouwen, op de plek van het voormalige veerhuis. Een waardestelling moest duidelijkheid bieden over de cultuurhistorische waarde van het gebied. Het gaat hierbij om het landschap van het Havenhoofd in combinatie met de aanwezige gebouwen: het voormalige veerhuis en de seintoren.

In opdracht van Gemeente Goeree-Overflakkee, 2021

Kerkpaden (of kerkenpaden) zijn fascinerende landschappelijke fenomenen. Ze vormden de kortste routes in dunbevolkte agrarische gebieden tussen de boerderijen en de centraal gelegen kerk. Mensen liepen dwars door het landschap om bij de kerk te komen, waardoor paden ontstonden. Sommige kerkpaden zijn later in het wegennetwerk opgenomen, andere raakten in de vergetelheid. Vooral tijdens de ruilverkaveling zijn veel kerkpaden uit het landschap verdwenen. Aanleiding voor dit onderzoek is een motie van de SGP in juni 2020, die kon rekenen op steun van de gehele raad. Raadsleden constateerden terecht dat kerkpaden zeer kwetsbaar zijn, aangezien ze niet altijd in het bestemmingsplan zijn vastgelegd. Om deze kwetsbare cultuurhistorische elementen te kunnen koesteren is kennis noodzakelijk.

Dit onderzoek bestaat uit een inventarisatie, een cultuurhistorische waardering en een advies voor de toekomst. In het spectrum van cultuurhistorisch landschapsonderzoek was historische infrastructuur lange tijd een ondergeschoven kindje. De laatste jaren is er echter steeds meer aandacht voor oude verbindingsroutes. En met reden: historische wegen zijn dragers van het landschap en fungeren als verhalenverteller over vervlogen tijden. Ze helpen om de ontstaansgeschiedenis en de logica van een gebied te begrijpen. Daarbij zijn er allerlei mogelijkheden om de paden weer nieuw leven in te blazen en bijvoorbeeld onderdeel te maken van wandelroutenetwerken.

Het onderzoek is een samenwerking met Johanna van Doorn en Marinke Steenhuis. Johanna nam het deel van de waardering en het advies voor haar rekening. Marinke heeft voor dit onderzoek de rol van expert-adviseur op zich genomen en was mijn sparringpartner en meelezer.

In opdracht van MOOI Noord-Holland werkte ik aan een monumenteninventarisatie voor de gemeente Schagen.

In opdracht van MOOI Noord-Holland, 2021

Dit project is een uitwerking van een longlist, opgesteld door plaatselijke historische verenigingen en de gemeente Schagen zelf. De selectie is gebaseerd op locatiebezoek en een cultuurhistorische quickscan. Bij de panden waar een bescherming wenselijk was, is een schifting gemaakt tussen een beeldbepalende- en een monumentale status. Bij de selectie is ook nadrukkelijk gekeken naar het totaalplaatje: een collectie panden die illustratief is voor het verhaal van de stad en het ommeland van Schagen. De gemeente behelst immers meer dan alleen de stad Schagen. Door gemeentelijke fusies kent Schagen talloze dorpen, nederzettingen en buurschappen, met elk een eigen unieke cultuurgeschiedenis. Voor deze monumenteninventarisatie bezochten we onder meer Warmenhuizen, Tuitjenhorn, Valkkoog, Sint Maarten, Waarland, Callantsoog, Petten, Dirkshorn, Eenigenburg, Oudesluis, Schoorldam, ’t Rijpje, Groenveld, Sint Maartensvlotbrug en ’t Zand.

Voor de gemeente Almere maakte ik een cultuurhistorische waardestelling van gebouw de Trekvogel op het voormalige werkeiland Oostvaardersdiep.

In opdracht van Gemeente Almere, 2021

Oostvaardersdiep is het eerste stukje drooggemaakt land in Zuidelijk Flevoland, met de voormalige kantine als oudste nog overgebleven bouwwerk. Vanaf dit eiland werd gewerkt aan de aanleg van de ringdijk van Zuidelijk Flevoland en de bouw van het poldergemaal Blocq van Kuffeler, de schutsluis en de bijbehorende brug. In het kantinegebouw werden op werkdagen de maaltijden voor de werklieden bereid. In de jaren zeventig kreeg de kantine een tweede leven als café-restaurant, tegenwoordig staat het bekend als bezoekerscentrum de Trekvogel van Flevo-landschap. De huidige eigenaar heeft plannen om het gebouw te slopen en te vervangen door nieuwbouw. Erfgoedvereniging Heemschut heeft een verzoek ingediend bij het college van burgemeester en wethouders in Almere om de Trekvogel als gemeentelijk monument aan te wijzen. Het onderzoek is deels opgezet als een gebiedsbiografie waarbij uitgebreid wordt ingegaan op de cultuurhistorische betekenis van gebouw de Trekvogel.

In opdracht van MOOI Noord-Holland, 2021

De gemeente Gooise Meren heeft in 2021 samen met een team van experts en andere betrokkenen een tiental bouwwerken geselecteerd om aan te wijzen als gemeentelijk monument. Bij een formele monumentaanwijzing zijn redengevende omschrijvingen nodig. Dat zijn bondige teksten, rijk geïllustreerd met foto’s en bouwarchieven, waarin beargumenteerd wordt waarom het pand wordt aangewezen als gemeentelijk monument. Ook laten de redengevende omschrijvingen een momentopname zien van de huidige staat van het pand, om latere verbouwingsaanvragen goed te kunnen beoordelen.

Beeld: luchtfoto van Muiderberg uit 1974. [Stadsarchief Amsterdam]

In opdracht van Gemeente Almere, 2021

Het bedrijfsverzamelgebouw in Almere-Stad werd in 1982 in gebruik genomen, vijf jaar eerder dan het treinstation. Hiermee markeert het Beursgebouw de prille begindagen van Almere. Voor vele Almeerders is het een herkenningspunt; het heeft daarmee herinneringswaarde en biedt een anker in een continu veranderende stad. Het gebouw is een interessant onderdeel van het oeuvre van Environmental Design (later AKH), waarin de opvatting dat techniek het ontwerp moet bepalen, op zeer radicale wijze is doorgevoerd. Het gebouw is uitgesproken ruimtelijk door de twee van elkaar verspringende volumes, met verschillende bouwhoogtes. Door het gebruik van beton en geprononceerde raampartijen kon het binnenklimaat beter beheerst worden; koelte in de zomer en warmte in de winter. In Nederland kennen we maar een paar voorbeelden van echte high-tech-architectuur, waarbij de installaties niet zijn gecamoufleerd, maar volledig met de architectuur zijn verweven. Dat maakt het Beursgebouw uniek.

In opdracht van Gemeente Amsterdam, 2021

In de schrijfmachinefabriek aan de Johan Huizingalaan werden schrijfmachines, toetsenborden, kabels en besturingseenheden gefabriceerd door het internationaal toonaangevende IBM (International Business Machines). De architectuur was in handen van de architecten Dick van Mourik en Jan Willem du Pon, die al eerder verantwoordelijk waren voor een bedrijfslaboratorium van IBM in Uithoorn. Een cultuurhistorisch onderzoek moet uitsluitsel bieden of delen van het complex in aanmerking komen om te behouden of (in combinatie met het verhaal van IBM) terug te laten komen in de gebiedsontwikkeling. In dit onderzoek wordt eerst ingegaan op de cultuurhistorische betekenis van het complex. In het advies ga ik in op de mogelijkheden om (delen van) het complex mee te nemen in nieuwe ontwikkelingen. Zo kan het industriële karakter als kwaliteit worden behouden en gekoesterd als identiteitsdrager voor de nieuw te bouwen stadswijk.

Het fabriekscomplex aan de Johan Huizingalaan kwam in drie fases tot stand. De eerste fase uit 1966 betreft de laagbouw (nu Global Switch) aan de noordzijde van het terrein. De tweede fase uit 1972 bestaat uit een administratiegebouw van vijf lagen hoog aan de oostzijde. De laatste fase uit 1974 is een tweede laagbouwvleugel aan de zuidzijde. Het voormalige administratiegebouw en de tweede laagbouwvleugel worden nu gebruikt door B.Amsterdam. Aan het einde van de jaren tachtig verloor de fabriek zijn betekenis en kwamen de gebouwen deels leeg te staan. In 2000 stootte IBM het complex definitief af.

Het nieuwe Schiphol opende in 1967 haar deuren. Alles was uitgedacht, van het stelsel van landingsbanen tot aan de details van het interieur en de inmiddels wereldberoemde bebording en belettering. De ontwerpers hadden goed naar de nieuwste ontwikkelingen in de luchtvaart gekeken en brachten die compromisloos samen. Zo werd Schiphol een schoolvoorbeeld van een moderne luchthaven. Schiphol is een geoliede machine, waar grote stromen van mensen, vliegtuigen en bagage vanzelfsprekend doorheen worden gesluisd. Alles werd in het werk gesteld om de passagier op zijn gemak te stellen en overzicht te geven, ondanks alle hectiek.

Dit boek beschrijft en verbeeldt hoe een groot team topontwerpers destijds vorm gaf aan dit nieuwe Schiphol. Met het cultuurhistorische onderzoek van SteenhuisMeurs als basis, aangevuld met een schat aan historische foto’s, is dit een intrigerende kennismaking met de ideeën achter het ontwerp van Schiphol. Ideeën die de sfeer en de kwaliteit van deze luchthaven tot op de dag van vandaag bepalen.

Het boek is een uitgave van nai010 uitgevers en werd vormgegeven door Beukers Scholma.

SteenhuisMeurs voorziet actuele ruimtelijke opgaven van een cultuurhistorisch fundament. Dit onderzoeksbureau werkt aan de toekomst van gebouwen, stedelijke gebieden en cultuurlandschappen vanuit de wetenschap dat deze plekken een geheugen hebben. SteenhuisMeurs duidt de context en definieert het laadvermogen. Dat gebeurt in opdracht van overheden, vastgoedbedrijven en ontwerpbureaus voor wie ruimtelijke kwaliteit en cultuurhistorische waarden onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Door middel van kennis en advies worden zij in staat gesteld om goed beargumenteerde keuzes te maken in bijvoorbeeld herbestemming of nieuwbouw.

De projecten waar ik in de periode 2018-2021 als architectuurhistorisch onderzoeker aan heb gewerkt:

Stationsgebied Enschede (Molenstraat en Hengelosestraat)
Cultuurhistorisch onderzoek en waardestelling

Militair hospitaal, Amersfoort
Cultuurhistorische analyse

Lingeoevers, Gorinchem
Cultuurhistorische analyse en aanbevelingen voor transformatie

Hondemanbuurt, Zaandam
Cultuurhistorische quickscan

KEMA-terrein, Arnhem
Cultuurhistorische quickscan

Poelenburg en Peldersveld, Zaandam
Cultuurhistorische waardestelling

Schiphol, Centraal Areaal, 1988-2018
Cultuurhistorisch onderzoek

Den Haag stationsgebied
Cultuurhistorisch onderzoek

Redoutes en retranchement Ooltgensplaat
Aanbevelingen voor een betere zichtbaarheid en beleefbaarheid

Havenkanalen Goeree-Overflakkee
Onderzoek naar de uniciteit

Havenkanaal Dirksland
Cultuurhistorisch onderzoek en ruimtelijke aanbevelingen

Ringdijk Haarlemmermeer
Narratief, selectie en waardering, monumentenselectie

Metropoolregio Amsterdam (MRA)
Strategisch narratief

PEN-dorp Alkmaar
Cultuurhistorische waardestelling en aanbevelingen voor transformatie

Beijum Groningen
Cultuurhistorische verkenning

Schiphol, Centraal Areaal 1967-1975
Cultuurhistorisch onderzoek

Laag-Soeren
Gebiedspaspoort: ruimtelijke kaders voor in het omgevingsplan

Raadhuis raadzaal, Hengelo
Cultuurhistorische en bouwhistorische waarden

Haarlem, Slachthuisterrein en gebouwen
Cultuurhistorische verkenning en aanbevelingen voor transformatie

Voormalig Kantongerecht, Eindhoven
Cultuurhistorische waardestelling en aanbevelingen voor verduurzaming

Cultuurhistorische waardestellingen van rijksmonumenten in het aardbevingsgebied Groningen
Pastorie, Molenhorn 6-8 Zandeweer
Woonhuis, Solwerderstraat 12 Appingedam
Woonhuis, Solwerderstraat 14 Appingedam
Smederij, Wierdeweg 8 Leermens
Oldambtster boerderij Jensemaheerd, Hoofdstraat 47 Stedum

Polder Nijbroek
Strategisch narratief

Wilhelminaschool, Rotterdam Crooswijk
Cultuurhistorische waardestelling

Terrein Dennenoord, Zuidlaren
Cultuurhistorisch onderzoek

De Groene Horizon vertelt het verhaal over vijftig jaar bouwen aan het groene landschap van oostelijk en zuidelijk Flevoland. Voor het boek interviewde ik een aantal markante Flevolanders over ‘hun’ landschap.

In 1918 kwam de Zuiderzeewet tot stand, waarmee de start werd gegeven voor de drooglegging en de aanleg van de IJsselmeerpolders. De polders brachten niet alleen nieuw land, er werd ook een geheel nieuw landschap gerealiseerd dat vandaag de dag tot volle wasdom is gekomen. Het water van de Zuiderzee heeft definitief plaatsgemaakt voor de groene horizon van de polder. De realisatie van de Flevopolder was van belang voor heel Nederland. Daarom nam het Rijk het voortouw bij de inrichting van de polder. Vooral de schaal van het Zuiderzeeproject en de lange adem van de overheidsplanning die dit mogelijk maakte dwingen nog steeds bewondering af, tot ver buiten onze landsgrenzen.

Maakbaarheid en onvoorspelbaarheid

Dit boek beschrijft de aanleg en ontwikkelingsgeschiedenis van het groene landschap van de Flevopolder: Oostelijk en Zuidelijk Flevoland. Het is een verhaal van steeds veranderende idealen, van een werkelijkheid die soms weerbarstiger was dan verwacht, een verhaal van maakbaarheid en onvoorspelbaarheid, van visie en aanpassingsvermogen. Het boek is een initiatief van Staatsbosbeheer en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Bekijk het boek bij uitgeverij THOTH